Den Haag - internationale Stad van Vrede en Recht
Den Haag is de internationale Stad van Vrede en Recht, met het Vredespaleis als trots symbool. Kan Den Haag ook als Spinozastad gezien worden? Met Spinoza als icoon? Hiervoor moeten we terug naar de Haagse Gouden Eeuw. Benedictus de Spinoza woonde en werkte zeven jaar in de Hofstad. Hij voltooide er zijn levenswerk Ethica, overleed in 1677 in zijn woonhuis aan de Paviljoensgracht en werd begraven in de Nieuwe Kerk.
Zijn invloedrijke boeken over vrede, vrijheid en democratie sluiten rechtstreeks aan bij de rol van de stad Den Haag, waar gewerkt wordt aan de internationale vrede en rechtsorde. Die andere ’tijdelijke’ Hagenaar Hugo de Groot († 1645) schreef over de relatie tussen de staten. Van belang is zijn Mare Liberum (De Vrije Zee), het dunne boekje dat grote invloed had op het internationale maritieme recht.
Spinoza’s denken staat aan de basis van het denken over het samenleven in vrede en vrijheid, geborgd door een overkoepelend centraal gezag.
De kernwaarde van Spinoza’s erfgoed is zijn pleidooi voor democratie, als zijnde de meest rechtvaardige staatsvorm waarin iedereen de vrijheid heeft om te geloven, te denken en te zeggen wat men wil.
VREDE
Vrede is een staat van harmonie van geestesgesteldheden waarin samenwerkende burgers hun bestaan kunnen verzekeren, maatschappelijk welzijn genieten en een situatie van geluk bereiken. Spinoza formuleerde het zo: ‘Vrede is niet de afwezigheid van oorlog. Het is een deugd, een geestesstemming. Het is de genegenheid tot goede daden, vertrouwen en recht’.
VRIJHEID
De ultieme taak van de staat is het scheppen van een situatie van vrijheid. Een vrij mens kan leven volgens de geboden van de rede. De vrijheid van het individu is echter niet absoluut, maar staat altijd in relatie tot de vrijheid van anderen, die gewaarborgd wordt door de staat. Vrijheid is immers het best verankerd in een op de rede gestoelde democratie, omdat daarin binnen zekere gradaties alle burgers als gelijke ingezetenen met hun stem deelnemen aan het besluitvormingsproces.
TOLERANTIE
Tolerantie is sterk verbonden met de te waarborgen individuele vrijheid, en heeft in een democratie niet te maken met godsdienstvrijheid. De kerk dient immers ondergeschikt te zijn aan de staat. Tolerantie betreft de vrijheid van denken, de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid om ideeën te publiceren. Inperking hiervan brengt de democratische rationele staat in gevaar. Vrijheid van geweten en godsdienst zijn van een andere orde.
GELUK
Het grootste geluk bestaat uit de kennis van God, van het universele, de natuur. Door te leven volgens de rede krijgen wij grip op onze emoties en kunnen wij genieten van vrijheid. Dan is geluk identiek aan wat deugdzaam is. Haaks op geluk staan de afhankelijkheid van passies, vergankelijke goederen, religieuze voorschriften en bijgeloof.
Foto: Het Vredespaleis, monument van de vrede.
RECHTSSTAAT
Bij Spinoza is de rechtsstaat in feite een machtsstaat. Dit betekent niet dat de partij die macht heeft, per definitie ook in zijn recht staat. Binnen de rechtsstaat heeft ieder individu gelijke rechten. De staat heeft de taak om onevenwichtige machtsposities tussen burgers in balans te brengen. De macht die de soevereine staat over zijn burgers uitoefent, dient altijd ter bestrijding van het misbruik van macht in de samenleving.
DEMOCRATIE
De democratische republiek is de meest logische en rationele staatsvorm en past het best bij de behoeften van de burgers. Volgens Spinoza is de democratie de meest natuurlijke vorm van staatsbestuur, aangezien het maatschappelijk contract tussen burgers en met de macht in democratische omstandigheden het best de wil van de gemeenschap realiseert. Spinoza was een van de eersten die modern over democratie dachten. Burgers geven een mandaat aan een regering die de vrijheid en de veiligheid waarborgt.
• Lees hier het verhaal van Den Haag als stad van Vrede en Recht.
Foto: Het Parlement, zetel van de democratie. © digischool.nl