Huygens ontmoet Spinoza
Met de vraag ‘Wat zoekt de mens in het universum?’ kijkt sterrenkundige Vincent Icke naar de wetenschapper Christiaan Huygens die alles-wat-er-is onderzocht als een natuurlijk mechanisme. En naar de filosoof Spinoza die het heelal als de materiële verschijning van God beschouwde en daarbij de zekerheid van de wiskunde te hulp riep.
TWEE LEZINGEN | Koninklijke Bibliotheek | 27 oktober 2023
Sterrenkundige Vincent Icke
toonde en vergeleek de ingenieuze werkwijzen van Huygens en Spinoza.
Literatuurhistoricus Ad Leerintveld
vergeleek de leefwerelden van Huygens en Spinoza a.d.h.v. de KB-Spinoza Collectie.
Inleiding:
Huibert Crijns, KB-collectiespecialist geschiedenis.
Christiaan Huygens (1629-1695)
De zeventiende eeuw wordt wel de eeuw van de oneindigheid genoemd. Door de ontwikkeling van de microscoop en de telescoop werd de ruimte niet alleen oneindig klein maar ook oneindig groot. De aarde verloor haar centrale plaats in het universum. In de Republiek ontstond een wetenschappelijke revolutie met Christiaan Huygens als belangrijkste speler.
Gedurende enkele jaren leefden Huygens en Spinoza dichtbij elkaar in Voorburg, een vredig dorp aan de Vliet. Spinoza woonde in een bescheiden burgerhuis. Huygens, als hij niet in Den Haag of op reis was, verbleef op de buitenplaats Hofwijck.
De astronoom Christiaan Huygens maakte ook naam met de kwalitatieve lenzen die hij zelf sleep voor zijn microscopen en telescopen. Dat filosoof en lenzenslijper Spinoza in 1663 in Voorburg kwam wonen kan stellig te maken hebben met zijn idee om met Huygens te willen samenwerken.
Schets: Huygens bedacht onder meer een buisloze telescoop waarmee hij de sterrenhemel beter kon observeren.
Benedictus de Spinoza (1632-1677)
Spinoza en Huygens voerden discussies over het ambacht van lenzenslijpen, maar ook over astrologie, fysica, wiskunde en filosofie. Zo beschreef Spinoza in het slotdeel van zijn levenswerk Ethica hoe de mens met intuïtieve kennis de wereld en zichzelf als eeuwig en oneindig kan ervaren.
Christiaan Huygens, uitvinder van onder meer het slingeruurwerk en ontdekker van Titan – de grootste maan rond Saturnus – was met name geïnteresseerd in Spinoza’s verfijnde slijptechniek en kocht van hem meerdere lenzen. Dat Spinoza op praktisch en theoretisch gebied een hoog niveau van optische deskundigheid had bereikt, wordt ook bevestigd in de briefwisseling van Christiaan Huygens met zijn broer Constantijn jr.
Het contact is nooit uitgegroeid tot vriendschap. Maar in filosofisch opzicht vonden de twee geleerden elkaar op het gebied van de algemene fysica en de daaruit voortvloeiende Verlichting omtrent de plaats van de mens in het universum.
Foto: still uit de film ‘Spinoza – een vrije Denker’, 2015. Filmproducent: Robin Lutz
