Spinoza - Filosoof van Vrede en Recht
Wereldwijd staat Den Haag bekend als de internationale Stad van Vrede en Recht, met het Vredespaleis als trots symbool. De bron als Spinozastad leidt naar 1670 toen Spinoza zich vestigde aan de Paviljoensgracht – het jaar dat zijn Theologisch Politiek Traktaat onder valse naam werd uitgegeven. In 1675 voltooide hij er zijn levenswerk Ethica, waarna hij tot zijn dood in 1677 werkte aan het Politiek Traktaat.
Spinoza’s invloedrijke boeken over tolerantie, ethiek, vrijheid en democratie sluiten rechtstreeks aan bij Den Haag, waar alle dagen gewerkt wordt aan de internationale vrede en rechtsorde. Sinds de bouw van het Vredespaleis in 1913 zijn rond het Internationale Gerechtshof zo’n 500 internationale organisaties op het gebied van vrede, rechtspraak en veiligheid in de Hofstad gevestigd. Dat Den Haag haar stadgenoot eert als icoon, ligt in haar identiteit en in de geschiedenis besloten.
SPINOZA – VREDE, RECHT en VRIJHEID
In 1656 werd Benedictus de Spinoza (1632-1677) verbannen uit de Amsterdamse joodse gemeenschap. Met zijn rationele kijk op het leven stelde hij rede boven geloof, wat hem ook in bredere kring kwalijk werd genomen. Spinoza was ervan overtuigd dat de mens alleen met behulp van de rede tot vrede, vrijheid en geluk kan komen. Dit denken vormt de rode draad in zijn hoofdwerk Ethica. Het lag ook ten grondslag aan zijn ideeën over een rechtvaardige samenleving, die hij verwoordde in zijn Politiek Traktaat.
Tijdens zijn verblijf in Voorburg (1663-1669) voltooide Spinoza zijn Theologisch Politiek Traktaat. Zijn vertrek naar Den Haag was een bewuste keuze omdat hij met zijn politieke opvattingen ingang wilde vinden bij de regentenstad, waar zich onder meer de Staten van Holland, de Staten-Generaal en raadpensionaris Johan de Witt huisden. Daar ook kreeg de toenmalige Republiek haar vooruitstrevende staatkundige en democratische gestalte, mede gebaseerd op het denken van Spinoza.
De waarachtige, natuurlijke aard van de mens is voor Spinoza het uitgangspunt van zijn filosofie. Om veilig en vrij in een gemeenschap te kunnen leven zijn regels nodig waarmee de natuurlijke driften en emoties van de mens beteugeld worden. Wetten die kunnen worden afgedwongen met strafrecht. Alleen dan is de individuele burger beschermd tegen berovingen, doodslag en andere misdrijven, daden die in de vrije natuur noodzakelijk zijn om te kunnen overleven.
Spinoza’s pleidooi:
Geen vrede zonder recht, zoals er ook geen vrijheid kan zijn zonder vrede.
Deze stelling vraagt om een democratisch ingerichte samenleving, waarvan tolerantie en vrijheid van meningsuiting de noodzakelijke bestaansvoorwaarden zijn. Zoals Spinoza het formuleert: Het doel van de staat is de vrijheid.
RECHTSSTAAT
Vrede en Recht, de twee pijlers waarop de Vredesstad haar internationale reputatie vestigt, komen voort uit de rede. Vrede en samenleven in de rede zijn ook de hoofdthema’s in het werk van Spinoza. In zijn onvoltooid gebleven Politiek Traktaat (1677) beschreef hij de staatsvormen monarchie, aristocratie en democratie. Spinoza’s voorkeur ging uit naar de democratie, als zijnde de meest natuurlijke als ook de meest redelijke staatsinrichting. Een staat die functioneert als dienaar van de burger in een wereld van vrede en gerechtigheid.
Invloedrijke Haagse vrijdenker
Spinoza schreef over tolerantie tussen mensen en over de rechten van het individu. Het zijn de klassieke grondrechten zoals gelijke behandeling, vrijheid van meningsuiting, godsdienst en vereniging. Zijn gedachtegoed blijft wereldwijd actueel, een tijdloze boodschap van een invloedrijke Haagse vrijdenker uit de 17de eeuw. De kennis hiervan draagt bij aan de vitaliteit van de democratie.
Benedictus de Spinoza was een van de eerste denkers die modern over democratie dachten. Het is de ideologie dat burgers een mandaat aan een regering geven die vervolgens de vrijheid en de veiligheid voor hen waarborgt.
Lees hier
het verhaal van Den Haag, internationale Stad van Vrede en Recht.