SpinozaKwartier
Vanuit zijn zolderkamer aan de Paviljoensgracht 72-74 keek Benedictus de Spinoza uit op het Heilige Geesthofje. Misschien heeft hij er weleens in de binnentuin gewandeld en de schaduw opgezocht van de ‘Juttepeer’. Als oudste perenboom (1647) van Nederland, staat hij er nog steeds.
Spinoza had nooit kunnen vermoeden dat op diezelfde Paviljoensgracht vanaf 1880 een standbeeld van hem zou staan, dat zijn woonhuis in de 21ste eeuw ingericht zou worden tot een museum annex internationaal studiecentrum en dat zijn woonbuurt de naam SpinozaKwartier zou gaan dragen.
Hier leidde hij zeven jaar een sober bestaan met denken, schrijven, corresponderen en lenzenslijpen. Op 44-jarige leeftijd overleed Spinoza op zijn zolderkamer, waarna hij werd begraven in de Nieuwe Kerk aan het Spui (1677).
SpinozaKwartier 2021: zie toelichting en omgeving onderaan op deze pagina.
Spinozahuis - Domus Spinozana
Toen Spinoza vanuit Voorburg in Den Haag neerstreek huurde hij aan de Stille Veerkade 32 een kamer die voor hem al gauw te duur bleek. Het huis met klokgevel staat er nog. In mei 1671 verhuisde Spinoza naar een dakkamer aan de Paviljoensgracht 72. Het huis was in 1646 gebouwd door de schilder Jan van Goyen. Na zijn dood werd de woning verkocht aan Havick Steen, de vader van Jan Steen. Vervolgens was Jacob Albert van der Spyck de nieuwe eigenaar; van diens zoon Hendrick zou Spinoza de dakkamer huren. Op de begane grond had Hendrick van der Spyck zijn schildersatelier en op de eerste etage woonde hij met zijn gezin, dat vier kinderen telde. Spinoza genoot van het huiselijk leven. Zo mocht hij graag naar beneden gaan om een pijp te roken en een praatje te maken. Op zijn zolderkamer werkte Spinoza aan zijn twee laatste hoofdwerken, de Ethica en het Politiek Traktaat. Hij correspondeerde met collega-wijsgeren uit binnen- en buitenland. In 1676 was Gottfried Wilhelm Leibnitz bij hem te gast.
Na een lange geschiedenis van wisselende eigenaren, kocht in 1923 de spinozist Carl Gebhardt het pand om er de Sociëtas Spinozana te vestigen. Kroegbaas W.A. Schroot, die er ook een bordeel exploiteerde, zag zijn kans schoon en bedong een woekerprijs van fl. 36.000,-. Met steun van vermogende particulieren kwam het huis in 1926 in het bezit van Stichting Domus Spinozana, die het in 1971 overdroeg aan Vereniging Het Spinozahuis. In 1976 verwierf Stichting Monumentenfonds het pand en sinds 2021 is Domus Spinozana Foundation de eigenaar. Het plan is om er een internationaal Spinoza Centrum te realiseren; voor ontmoeting, studie, cursussen, lezingen en tentoonstellingen.
Standbeeld
Als mede-grondlegger van de Radicale Verlichting wordt Spinoza wereldwijd beschouwd als een van de belangrijkste filosofen uit de geschiedenis. Dit is echter niet altijd zo geweest. Pas na 1800 ontstond er een herwaardering van zijn werk. In Nederland was het de letterkundige en filosoof Johannes van Vloten die Spinoza onder de aandacht bracht. Dankzij zijn lobby werden gelden geworven voor een standbeeld van Spinoza. Na twee prijsvraagrondes werd de Franse beeldhouwer Frédéric Hexamer (1847-1924) tot winnaar gekozen.
De onthulling op de Paviljoensgracht vond plaats op 14 september 1880.
Het standbeeld is eigenlijk een zitbeeld. Geheel in de geest van Spinoza, die zo ontelbaar veel uren zittend en denkend heeft doorgebracht in zijn zolderkamer.
Foto: Roel Wijnants
Heilige Geesthofje
Toen Spinoza in Den Haag kwam wonen, was het Heilige Geesthofje al ruim veertig jaar oud. Dit oudste hofje van Den Haag – eveneens gelegen aan de Paviljoensgracht – is voortgekomen uit een liefdadigheidstraditie die teruggaat tot de middeleeuwen. Sinds eind 13de -eeuw telde de stad vier Heilige Geestmeesters die belast waren met de zorg voor behoeftige Hagenaars. Behalve geld voor voedsel en kleding schonken welgestelde Hagenaars ook huisjes waarin de armen konden wonen. Begin 17de -eeuw besloten de Heilige Geestmeesters om alle huisjes te verkopen en één hofje te stichten met 37 woningen rond een binnentuin. De bouw begon in 1617 en was voltooid in 1625. Dankzij giften, legaten en steun van de gemeente door de eeuwen heen, is het hofje uiterlijk vrijwel ongewijzigd gebleven.
Aanvankelijk was het hofje bestemd voor zowel mannen als vrouwen met een krappe beurs. Weduwen, ongehuwde vrouwen, maar ook oud-soldaten uit de strijd tegen de Spanjaarden. Al gauw was bewoning uitsluitend voorbestemd aan vrouwen op leeftijd, zoals dienstboden van vooraanstaande Hagenaars. Sinds 2015 mogen er ook weer mannen wonen.
In de regentenkamer boven de poort wordt nog steeds door het College van Regenten vergaderd.
Buitenmuseum
In de 17de -eeuw woonden meer dan zeshonderd kunstschilders in Den Haag. Tot de meest bekende behoorden Jan van Goyen, Jan Steen en Paulus Potter. Zij hebben alle drie aan de Dunne Bierkade gewoond en gewerkt. Jan van Goyen was behalve schilder ook speculant. Zo kocht hij een grondperceel aan de Paviljoensgracht waar hij onder meer het latere Spinozahuis liet bouwen. Op de Dunne Bierkade bezat hij zijn eigen grachtenpand nr. 16 en het pand nr. 17 dat hij verhuurde aan Paulus Potter. Jan Steen trok in 1649 bij Jan van Goyen in. Ongetwijfeld tot zijn genoegen, want in het zelfde jaar trouwde hij met Van Goyens zes maanden zwangere dochter Margriet. Uiteindelijk bleek Jan van Goyen beter in schilderen dan in zakendoen, want hij stierf in 1656 met grote schulden.
Schilderij ‘Gezicht op ’s-Gravenhage vanuit het zuidoosten’, Jan van Goyen. Collectie: Haags Historisch Museum.
Een illustere buurman was stadsarchitect Claes Dircx van Balckeneynde, de ‘paleizenbouwer‘ van onder andere het Catshuis. Hij woonde op nr. 18 (foto), een van de mooiste grachtenpanden aan de kade, dat hij in 1638 had laten bouwen naar een ontwerp van zijn goede vriend Pieter Post.
Deze erfgoedpanden vormen samen het Buitenmuseum. In de woon- en eetkamers, stijlkamers en atelierruimten vinden rondleidingen, lezingen en andere activiteiten plaats. Een verborgen verrassing bevindt zich achter de huizen: drie fraaie, aaneengeschakelde 17de -eeuwse stijltuinen.
Bierkade en Dunne Bierkade
In opdracht van prins Maurits werden de Bierkade en Dunne Bierkade rond 1615 gegraven als onderdeel van het Haagse grachtenstelsel. Omdat Den Haag geen stadsrechten had, mocht er geen bier gebrouwen worden. Maar de Hagenaars waren er niet minder dorstig om; het bier werd door beurtschippers vanuit andere steden zoals Delft aangevoerd. Aan de Dunne Bierkade werd het ‘dunne’ bier gelost.
De levendige handel langs de ‘bierkaay’ bracht ook fortuin. Rijke kooplieden lieten langs de gracht monumentale huizen bouwen die de kades nu nog altijd een voornaam aanzicht geven. Ook de nering is er gebleven. De Bierkade en Dunne Bierkade ontwikkelden zich tot een geliefd horecagebied, waar gerespecteerde restaurants en brasserieën gevestigd zijn, o.a. restaurant Ethica.
’s Zomers kan men vanaf de kade genieten van ‘Jazz in de Gracht’, muziek van allerlei bands die op platte schuiten voorbij varen. Het havenkantoor van De Ooievaart is de opstapplek voor rondvaarten door het centrum van Den Haag en ver daarbuiten.
Foto: terrasboot aan de Dunne Bierkade. © FM Den Haag
StadsOase Spinozahof
De Spinozahof aan de Spinozastraat/Repelaerstraat is een groene stadsoase midden in het versteende stadscentrum van Den Haag. In de tijd van Spinoza lagen hier moestuinen en bleekvelden. Met meer dan 200 vrienden en 20 nationaliteiten is een braakliggend bouwgrond omgetoverd tot een duurzame ontmoetingsplek. Niet alleen om te tuinieren, te composteren en te klussen, maar ook om samen te eten, thee te drinken en om workshops te geven of te volgen.
Of om in alle rust een boek te kunnen lezen in de buitenlucht.
In de Orangerie worden behalve kookworkshops ook taallessen, tentoonstellingen en themabijeenkomsten georganiseerd. Vrienden van de StadsOase tuinieren en klussen op zaterdagochtenden. Omstreeks 13:00 uur staat de vegetarische potluck-lunch klaar waarbij iedereen in Den Haag kan aanhaken.
Met de buurttuin als ontmoetingsplek zorgt de gemeenschap voor meer sociale inclusie, een beter imago van de buurt en een groenere duurzame omgeving. Welkom in de tuin en op de website.
SpinozaKwartier
Het SpinozaKwartier is begrensd door de Stille Veerkade en de Wagenstraat, de Bierkade en de Dunne Bierkade vanaf het Spui, en de Zuidwal tot het Makerskwartier van de Boekhorststraat.
De Spinozabrug verbindt de Paviljoensgracht met de Spinozastraat, waar de StadsOase Spinozahof is gevestigd.
Stichting Spinoza Den Haag, Stichting Buitenmuseum, StadsOase Spinozahof, Wijkorganisatie Het Oude Centrum en de restaurants aan de Singelgracht, maken zich sterk om de waarde van dit cultuurhistorisch gebied in ere te herstellen en het als erfgoedzone te delen met een ieder die een veilige en wellevende stadscultuur een warm hart toedraagt.
Het besef groeit dat deze Haagse grachtenbuurt – van Bierkade en Groenewegje tot aan de Zuidwal – alles in zich heeft om de komende openstelling van het Spinozahuis (Domus Spinozana) te ondersteunen als een van de meest inspirerende stadswijken van Den Haag.
Op initiatief van Stichting Spinoza Den Haag:
– werd in september 2021 de naam SPINOZA FOYER in Amare bekendgemaakt.
– werden in oktober 2021 de eerste gevelbordjes SPINOZA KWARTIER aangebracht.
– kreeg in december 2021 de Paviljoensbrug de nieuwe naam SPINOZABRUG.
