Standbeeld
Op 21 februari 1877 vond in Den Haag een bijeenkomst plaats ter herdenking van de 200ste sterfdag van Benedictus de Spinoza. Organisator van deze viering was een comité dat als doel had bij het sterfhuis van Spinoza aan de Paviljoensgracht een standbeeld voor de wijsgeer op te richten.
Na een lange periode van afkeer en doodzwijgen van Spinoza’s ‘atheïstische’ ideeën groeide vanaf eind 18e eeuw gestaag een herwaardering van zijn vrijdenken. Het comité zag in het oprichten van een standbeeld de bekroning van zijn rehabilitatie.
Rijksmonument
In 1967 werd het standbeeld als Rijksmonument (nr. 17872) opgenomen in het Monumentenregister. Omschrijving: van algemeen belang wegens oudheidkundige en kunsthistorische waarde.
Foto: standbeeld op de voorgrond van de nog niet gedempte Paviljoensgracht.
Beeldhouwer - Frédéric Hexamer
‘Ter oprichting van een gedenkteeken ter eere van Spinoza’ werd het comité in 1875 gevormd op initiatief van letterkundige en filosoof Johannes van Vloten. Zijn medeleden waren onder meer graaf Menno David van Limburg Stirum, uitgever Martinus Nijhoff en Marinus Campbell, bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek.
In diverse Europese steden werden steuncomités opgericht om fondsen te werven. Vooral de financiële steun vanuit Duitsland was een dragende factor. Ook het Koninklijk Huis zegde een bedrag toe. In de circulaire vergeleek men Spinoza met coryfeeën als Erasmus, Willem van Oranje, Michiel de Ruyter en Rembrandt van Rijn: zij allen hebben ‘op hun gebied een klein land groot gemaakt’.
Voor een ontwerp van het bronzen standbeeld werd door het comité een wedstrijd uitgeschreven. De kwaliteit van de ingezonden ontwerpen viel tegen, waarop een tweede wedstrijd werd uitgeschreven voor ‘Spinoza voorstellende in het gewaad van zijn tijd’. Van de in totaal zeventien ontwerpen, werd dat van de Franse beeldhouwer Frédéric Hexamer (1847-1924) verkozen.
Oprichtingsgeschiedenis:
‘Een vaan des oproers‘ – ‘Enkele aspekten van de totstandkoming belicht’. Scriptie N.Tom, 1988.
Onthulling - 1880
Het beeld werd onthuld op 14 september 1880 waarbij Johannes van Vloten zijn rede sprak, getiteld ‘Spinoza: de blijde boodschapper der mondige menschheid’. Genodigden waren onder meer jhr. mr. Willem Six – minister van Binnenlandse Zaken, Spinozakenner Berthold Auerbach, beeldhouwer Frédéric Hexamer en adjudant Van Goes als vertegenwoordiger van prins Alexander. Na de onthulling werd het monument door burgemeester jhr.mr. F.G.A. Gevers Deynoot namens de gemeente aanvaard. Als laatste officiële handeling volgde een kranslegging namens de ‘Kosmophielenclub’ uit Leipzig.
Technische gegevens
Het beeld werd in brons gegoten bij gieterij Thiebaut in Parijs. De sokkel is van rood Zweeds graniet en werd gehouwen en gepolijst in Berlijn. Het geheel wordt omgeven door een hekwerk, dat werd gemaakt bij de Haagse firma Enthoven.
Twee keer verplaatst
Rond 1900 werd de Paviljoensgracht gedempt vanwege stankoverlast, waardoor het standbeeld enige meters werd verplaatst. In 1950 was men van mening dat het beeld het verkeer hinderde en werd het nabij het Spinozahuis geplaatst.
Foto:
• boek ‘Filosoof van vrede – De Haagse Spinoza’
– auteur: prof. dr. Wiep van Bunge
– publicatie: gemeente Den Haag, 2008
