Spinozahuis • Domus Spinozana
Het pand Paviljoensgracht 72-74 in het huidige SpinozaKwartier kent een boeiende geschiedenis. In 1646 liet landschapsschilder Jan van Goyen het huis bouwen. In 1657 verkochten zijn erfgenamen het huis aan Havick Steen, vader van kunstschilder Jan Steen. Havick Steen verkocht het huis in 1669 aan de vader van kunstschilder Hendrick van der Spyck. Hendrick ging er met zijn gezin wonen en werd vanaf mei 1671 de huisbaas van Spinoza.
De belangrijkste periode van het huis waren de zes jaren dat Spinoza er woonde en werkte. Het was hier dat de wereldwijd vermaarde filosoof zijn levenswerk Ethica voltooide. Op zondagmiddag 21 februari 1677 overleed Spinoza in zijn bed op de zolderkamer.
Openingstijden: iedere vrijdagmiddag
• april t/m oktober: 14.00 – 17.00 uur
• november t/m maart: 14.00 – 16.00 uur
• buiten deze tijden op afspraak: domus@spinozahuis.nl
Binnen aanzienlijke tijd zal het gehele pand opengesteld worden. Tot die tijd kunt u de parterre met de uitgebreide bibliotheek elke vrijdagmiddag bezoeken.
⇒ Alle middagen vrij entree tijdens SPINOZAMAAND 2024
⇒ 5 t/m 27 oktober 2024: 14:00 – 17:00 uur
⇒ klik hier voor inspirerend activiteitenprogramma
Na het overlijden van Spinoza ontstond een langdurige afwijzing van het Spinozisme en raakte daarmee ook het pand in de vergetelheid. Pas aan het eind van de 18de eeuw was de tijd rijp voor een heropleving van Spinoza’s vrijzinnige denkbeelden. Marinus Campbell (bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek) stelde de identiteit van het pand vast en zo gebeurde het dat in 1880 zowel Spinoza als ook zijn sterfhuis letterlijk ‘in beeld’ kwamen. Op de Paviljoensgracht werd het monumentale standbeeld onthuld en aan de voorgevel van het huis werd een gedenksteen aangebracht.
Na vele wisselingen van eigenaars, werd het huis in 1926 tegen een woekerprijs gekocht van café-en bordeelexploitant W.A. Schroot. Op 21 februari 1927 kon het pand, 250 jaar na de sterfdag van Spinoza, als functioneel Spinozahuis worden ingewijd. Maar dertien jaar later brak een zwarte periode aan. In 1940 werd het huis door de Duitse bezetter gevorderd en kwam het in bezit van de Nederlandse Stichting tot bevordering van de studie van het Nationaal Socialisme. De bibliotheek verdween grotendeels naar Duitsland. Toen Johan Carp, NSB-er en een van de leidende Haagse Spinozisten, in mei 1945 gevangen genomen werd, werd het Spinozahuis onbeheerd vastgoed.
Foto: gedenksteen, op de gevel aangebracht in 1880.
Rijksmonument
In 1967 werd Spinoza’s sterfhuis als Rijksmonument (nr. 17874) opgenomen in het Monumentenregister.
In 1971 kwam het pand in bezit van de Vereniging Het Spinozahuis (VHS). Deze schonk het huis in 1976 aan de Stichting Monumentenfonds Den Haag en Omgeving, die direct de noodzakelijke restauratiewerken liet uitvoeren.
Op 21 februari 1977 kon het vernieuwde Spinozahuis, 300 jaar na de sterfdag van Spinoza, in gebruik worden genomen. Deze nieuwe opleving van het Spinozahuis werd bezegeld met een gedenksteen naast de voordeur. In 1996 volgde de herinrichting van de studiezaal.
Foto: gedenkplaat – naast de voordeur aangebracht in 1977.
Zie ook: Spinoza Gedenkmonument – achter de Nieuwe Kerk aan het Spui.
Internationaal Spinoza Cultuurcentrum
Dit Haagse erfgoedpand werd in 2021 aangekocht door de Stichting Domus Spinozana Foundation. Zij stelt zichzelf de taak het pand te ontwikkelen tot een internationaal Spinoza Cultuurcentrum voor ontmoeting, debat en educatie.
Spinoza’s zolderkamer zal als museale presentatie te bezichtigen zijn en zijn filosofie komt tot leven in een interactieve tentoonstellingspresentatie. Er komt ook een plek voor debat en dialoog: in de Spinoza Salon wordt een uitgebreide publieksprogrammering georganiseerd.
De diepe achtertuin zal eveneens gerenoveerd worden, waarbij de Spinozabuste voor iedereen zichtbaar wordt. Op 17 mei 1931 werd het beeld in de tuin geplaatst, op een voetstuk dat opgetrokken was uit oude tegels van het Spinozahuis. Beeldhouwer Alfred Heinrich Hüttenbach zou zich hebben laten inspireren door een aan Hendrick van der Spyck toegeschreven Spinoza-portret. Echter, deze toeschrijving wordt ook wel in twijfel getrokken. Hendrick was decoratieschilder, tevens huisbaas van Spinoza.
Foto: bronzen buste, op 17 mei 1931 door de Duitse spinozist Carl Gebhardt overgedragen aan de toenmalige Stichting Domus Spinozana.