Spinozahuis • Domus Spinozana
Toekomstig museum annex studie- en ontmoetingscentrum
Het pand Paviljoensgracht 72-74 in het huidige SpinozaKwartier kent een boeiende geschiedenis. In 1646 liet kunstschilder en vastgoedspeculant Jan van Goyen het huis bouwen. In 1657 verkochten zijn erfgenamen het huis aan Havick Steen, vader van de kunstschilder Jan Steen. Havick Steen verkocht het huis in 1669 aan de vader van de kunstschilder Hendrick van der Spyck.
Hendrick ging er met zijn gezin wonen en werd vanaf mei 1671 de huisbaas van Spinoza. Historisch de belangrijkste periode van het pand waren de zeven jaren dat de filosoof en vrijdenker Benedictus de Spinoza er woonde en werkte. En waar hij op zondagmiddag 21 februari 1677 in zijn bed op de zolderkamer overleed.
Bezoek
De parterre met uitgebreide bibliotheek kunt u elke maandagmiddag bezoeken van 14:00 tot 16:00 uur.
Bezoek op afspraak: domus@spinozahuis.nl
Na het overlijden van Spinoza ontstond een langdurige afwijzing van het Spinozisme en raakte daarmee ook het pand in de vergetelheid. Pas rond het midden van de 19de -eeuw was de tijd rijp voor een heropleving van Spinoza’s vrijzinnige denkbeelden. Marinus Campbell (bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek) stelde de identiteit van het pand vast en zo gebeurde het dat in 1880 zowel Spinoza als ook zijn sterfhuis letterlijk ‘in beeld’ kwamen. Op de Paviljoensgracht werd het monumentale standbeeld onthuld en aan de voorgevel van het huis werd een gedenksteen aangebracht.
Na vele wisselingen van eigenaars, werd het huis in 1926 tegen een woekerprijs gekocht van café-en bordeelexploitant W.A. Schroot. Op 21 februari 1927 kon het pand, 250 jaar na de sterfdag van Spinoza, als functioneel Spinozahuis worden ingewijd. Maar dertien jaar later brak een zwarte periode aan. In 1940 werd het huis door de Duitse bezetter gevorderd en kwam het in bezit van de Nederlandse Stichting tot bevordering van de studie van het Nationaal Socialisme. De bibliotheek verdween grotendeels naar Duitsland. Toen Johan Carp, NSB-er en een van de leidende Haagse Spinozisten, in mei 1945 gevangen genomen werd, werd het Spinozahuis onbeheerd vastgoed.
Foto: gedenksteen, op de gevel aangebracht in 1880.
Rijksmonument
In 1967 werd Spinoza’s sterfhuis als Rijksmonument (nr. 17874) opgenomen in het Monumentenregister.
In 1971 kwam het pand in bezit van de Vereniging Het Spinozahuis (VHS). Deze schonk het huis in 1976 aan de Stichting Monumentenfonds Den Haag en Omgeving, die direct de noodzakelijke restauratiewerken liet uitvoeren.
Op 21 februari 1977 kon het vernieuwde Spinozahuis, 300 jaar na de sterfdag van Spinoza, in gebruik worden genomen. Deze nieuwe opleving van het Spinozahuis werd bezegeld met een gedenksteen naast de voordeur.
Foto: gedenkplaat, naast de voordeur aangebracht in 1977.
Internationaal Spinoza studie- en ontmoetingscentrum
In 1996 volgde de herinrichting van de studiezaal. Iedere maandagmiddag is deze ruimte met een rijkelijk gevulde bibliotheek opengesteld voor een ieder die de boeken wil raadplegen.
Inmiddels wacht het Haagse erfgoedpand een geheel nieuwe functie, waarvoor in 2021 de aan de VHS gelieerde Domus Spinozana Foundation is opgericht. Zij stelt zichzelf de taak het gehele pand te ontwikkelen tot een internationaal Spinoza Centrum; voor ontmoeting, cursussen, lezingen en tentoonstellingen.
Ook zal de diepe achtertuin gerenoveerd worden, waarbij de Spinozabuste voor iedereen zichtbaar wordt. Op 17 mei 1931 werd het beeld in de tuin geplaatst, op een voetstuk dat opgetrokken was uit oude tegels van het Spinozahuis.
Beeldhouwer Alfred Heinrich Hüttenbach zou zich hebben laten inspireren door een aan Hendrick van der Spyck toegeschreven Spinoza-portret. Echter, deze toeschrijving wordt ook wel in twijfel getrokken. Hendrick was decoratieschilder, tevens huisbaas van Spinoza.
Foto: bronzen buste, op 17 mei 1931 door de Duitse spinozist Carl Gebhardt overgedragen aan de Stichting Domus Spinozana.